Προμηθεϊστές και πασάδες

Για πάνω από έναν αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια η Δημοκρατία της Τουρκίας διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη γεωπολιτική φαντασία των Πολωνών ακτιβιστών ανεξαρτησίας και πολιτικών. Ακόμη και πριν από τη διάλυση της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας ως κυρίαρχου κράτους το 1795, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τις πολωνο-οθωμανικές προσπάθειες συνεργασίας ενάντια στις επεκτατικές φιλοδοξίες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στην Ανατολική Ευρώπη.

Το τέλος της Κοινοπολιτείας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο σε αυτή την ιστορία αλληλεπίδρασης. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης του Νοεμβρίου του 1830, οι Πολωνοί κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη με την ελπίδα να εξασφαλίσουν την οθωμανική υποστήριξη στις προσπάθειες ανάκτησης της εθνικής ανεξαρτησίας. Η θερμή υποδοχή που έλαβαν κατέστησε την Κωνσταντινούπολη βασικό κέντρο των πολωνικών εθνικών δραστηριοτήτων, μαζί με το Παρίσι. Ενώ οι πολωνικές δραστηριότητες στο Βόσπορο τερματίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1870, η αυτοκρατορία συνέχισε να παίζει ρόλο στα σχέδια της επόμενης γενιάς Πολωνών αγωνιστών που συγκεντρώθηκαν  γύρω από τον Józef Piłsudski – ο οποίος έγινε ο πρώτος αρχηγός κράτους και ο πρώτος στρατάρχης μιας ανεξάρτητης Πολωνίας. 

Μόλις η Πολωνία ανέκτησε την ανεξαρτησία της το 1918, έγιναν βήματα για την ανάπτυξη σχέσεων, αρχικά με την οθωμανική κυβέρνηση στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια με εκείνη στην Άγκυρα. Ο στόχος της πολωνικής ανατολικής πολιτικής που υποστήριζε ο Πιλσούντσκι, γνωστή ως Προμηθεϊσμός, ήταν να αποδυναμώσει και τελικά να διαμελίσει τη Σοβιετική Ρωσία υποστηρίζοντας εθνικά κινήματα ανεξαρτησίας μεταξύ των μη ρωσικών λαών που ζούσαν εντός των συνόρων της Ρωσίας. [1] Οι συνεργάτες του Πιλσούντσκι δημιούργησαν επαφές με αντισοβιετικές οργανώσεις και τους εμιγκρέδες εκπροσώπους τους: Ουκρανούς, Κοζάκους του Κουμπάν και του Ντον, Τατάρους της Κριμαίας και του Βόλγα και τα μουσουλμανικά έθνη του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Αυτές συγκεντρώθηκαν κάτω από τη σημαία της Προμηθεϊκής Ένωσης των Καταπιεσμένων Λαών. Μακροπρόθεσμα, ο Πιλσούντσκι και οι συνεργάτες του οραματίστηκαν την οικοδόμηση ενός μπλοκ συμμαχικών κρατών στην Ανατολική Ευρώπη, ένα αντίβαρο στη σοβιετική επιρροή στην περιοχή. [2]

Αυτοί οι λαοί χειραφετήθηκαν πολιτικά το 1919 – 1921 μόνο για να χάσουν την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ρωσία. Πολλοί είχαν ιστορικούς, εθνοτικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με την Τουρκία και έτσι η Τουρκία χρησίμευσε ως κορυφαίος προορισμός για την επακόλουθη μετανάστευση. Παρά την προσέγγιση της κυβέρνησης του Μουσταφά Κεμάλ με τους Μπολσεβίκους, ο κύκλος του Πιλσούντσκι συνέχισε να βλέπει τους Τούρκους ως πιθανούς συμμάχους ενάντια στον ιμπεριαλισμό του Ρώσου γείτονά τους.  Οι Πολωνοί προσπάθησαν να μετατρέψουν την Τουρκία σε κέντρο συνωμοτικών δραστηριοτήτων κατά της Σοβιετικής Ρωσίας. [3]

«Ο κύκλος του Πιλσούντσκι συνέχισε να βλέπει τους Τούρκους ως πιθανούς συμμάχους ενάντια στον ιμπεριαλισμό του Ρώσου γείτονά τους.»

Η ίδρυση ενός ανεξάρτητου τουρκικού κράτους, απαλλαγμένου από τη σοβιετική επιρροή και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό προηγούμενο για την Πολωνία. Έτσι, οι πολωνοί παρατηρητές παρακολούθησαν εκ του σύνεγγυς τις εξελίξεις στη Λωζάνη. [4] Η ανεπίσημη αντιπροσωπεία τους οδηγήθηκε από τον Tadeusz Schaetzel, ταγματάρχη στην πολωνική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών. Με τη βοήθεια του Cafer Seydamet, πολιτικού ηγέτη των Τατάρων της Κριμαίας και συναδέλφου του Προμηθεϊκού ακτιβιστή, ο Schaetzel μετέφερε ένα μήνυμα αλληλεγγύης από τον Piłsudski στον Ισμέτ Πασά: η Πολωνία και η Τουρκία αντιμετώπισαν την ίδια πρόκληση να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους ενάντια στις εγωιστικές πολιτικές των Μεγάλων Δυνάμεων και έτσι η Πολωνία ήταν έτοιμη να υπερασπιστεί τα τουρκικά συμφέροντα κατά τη διάρκεια της διάσκεψης.

Ο Ισμέτ πασάς ήταν ευχαριστημένος, αλλά και επιφυλακτικός. [5] Η πρωτοβουλία δεν είχε άμεσες πολιτικές συνέπειες λόγω της δύσκολης θέσης της τουρκικής αντιπροσωπείας και μιας αλλαγμένης πολιτικής κατάστασης στην Πολωνία που οδήγησε στην απόσυρση του Πιλσούντσκι από την πολωνική πολιτική μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1926. Ο Schaetzel συνέταξε επίσης ένα υπόμνημα για το Γενικό Επιτελείο. [6] Αυτό υποστήριξε ότι η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και των Δυτικοευρωπαϊκών Δυνάμεων άφησε την πόρτα ανοιχτή σε μελλοντική τουρκική υποστήριξη για αντισοβιετικές πολιτικές. [7] Τους επόμενους μήνες, ο Jan Modzelewski, πρέσβης της Πολωνίας στην Ελβετία, έλαβε νέα μέτρα για να διαπραγματευτεί με την τουρκική αντιπροσωπεία. Οι συνομιλίες αυτές κατέληξαν σε τρεις συμφωνίες που υπογράφηκαν στις 23 Ιουλίου 1923, μία ημέρα πριν από τη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάνης: τη Συνθήκη Φιλίας Πολωνίας-Τουρκίας και τις συμβάσεις για το εμπόριο και τη μετανάστευση. [8]  Για τους Πολωνούς, η σύναψη της συνθήκης επιβεβαίωσε την κυριαρχία της Πολωνίας στη διεθνή σκηνή και υπογράμμισε την αλληλεγγύη τους προς την Τουρκία.

Προς μεγάλη απογοήτευση της Πολωνίας, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Σοβιετικής Ρωσίας δεν επιδεινώθηκαν μετά τη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάνης. Ωστόσο, οι Πολωνοί πολιτικοί συνέχισαν να επιδιώκουν στενότερη πολιτική, στρατιωτική και οικονομική συνεργασία με την Τουρκία. Η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε κέντρο του προμηθεϊκού κινήματος τις δεκαετίες του 1920 και του 1930.

Εικόνα εξωφύλλου: Marcello Bacciarelli, The Peace of Khotyn, 1796, Πηγή: ukraina.ru

Opinion pieces are published by TLP for the purpose of encouraging informed debate on the legacies of the events surrounding the Lausanne conference. The views expressed by authors do not necessarily represent the views or opinions of TLP, its partners, convenors or members.